ZEIN DA GURE LURRA OSATZEN DUTEN PLAKETAKO TEORIA?

Plaketako tektonikoa litosfera egituratuta dagoen forma azaltzen duen teoria geologikoa da. Teoriak azalpena ematen die Lurreko azala eratzen duten plaka tektonikoei eta haien artean bere lurreko mantu arinaren gainean irristatzean ikusten diren tokialdatzeei, bere helbideei eta interakzioei. Mendikateen heziketa azaltzen du ere. Halaber, ea zergatik erakartzen diren lurrikarak eta sumendiak eskualde zehatzetara gogobeteko azalpena ematen du edo ea zergatik dauden  itsaspeko hobi handiak uharteen eta kontinenteen ondoan eta ez ozeanoaren zentroan.

Plaka tektonikoek 2,5 cm/urte-ko abiadurekin beste batzuei buruz mugitzen dira.,eskuen azazkalak hazten diren abiaduran bezala. Lurreko azal mugatuaren gainean mugitzen direnez, plakek intereragiten dute batzuk beste batzuen mugetan eta Lurreko litósfera-n deformazio biziak eragiten dituzte, mendikate handiko heziketa eta hauekiko faila elkartuko sistema sortuz. Plaketako ertzen arteko kontaktuengatik lurrikarak sortzen dira. Sumendi-sorrera eta hobi ozeanikoak beste fenomeno elkartzean eratzen dira.

Hemen aipatuko ditut plaka tektoniko printzipalen izenak: Eurasiako plaka,Ipar Amerikako plaka, Nazkako plaka, Hego Amerikako plaka, Indo-Australiako plaka, Ozeano Barekoko plaka, Pazifikoko plaka, Filipinako plaka, Kokosko plaka, Karibeko plaka, Iraniko plaka, Arabigako plaka, Antartikako plaka…

Eta hemen, teoria honek azaltzen duen video bat usten dizuegu:

PLAKA TEKTONIKOEN FROGAK:

Gertaera behagarriak daude gure plaken tektonikoen teoriaren probak kontuan hartzen duten planetan: dortsalen bandeado paleomagnétikoa, deriba polarra, hondo ozeanikoaren adina eta lurrikaretako eta sumendietako banaketa osoa.

Hemen argazki bat usten dizuet behatzeko eta ondo ulertu ahal izateko:

ZEIN PLAKA MOTAK DAUDE?

Plakak defini daitezke filmak edo orriak objektu baten edo materiaren gainean jarrita egon ohi diren bezala.

Horrela sailka daitezke :

-Plaka tektonikoak: ere plaka litosféricas bezala ezagututa, hauek astenósfera deitutako planetako geruzaren gainean mugitzen diren geruzak dira. Plaka aktiboak direnez, haien artean harri dezakete, honela  mendikateak eratzen dira edo jarduera bolkanikoak edo sismikoak hasten dira.

Plaka tektonikoak sailka daitezke bere azal  gainean sortzen diren azalaren arabera:

-Plaka kontinentalak: plaka-mota honetan azal kontinentalak aurkitzen dira, gainera oso gutxi sakontasuneko itsas sektoreak sartzen dira.

-Plaka ozeanikoak: estaltzen dira baina ozeanoko masak murgilduta daude erabat, sumendiak dauden sektoreetan  izan ezik.

Gainera sailka daitezke:

*Lehen mailakoak: plaka hauek sartzen dute, Pazifikoako Eurasia-ko, bi plaka amerikarretako, afrikarreko, indo-a plaka, australiarrekoa eta antartikokoa.

*Bigarren mailakoak: sartzen ditu filipenses-a plakak, eskoziarra, Nazca-ko, Cocos-eko-ko, karibetarreko eta  Arabiarrekoa.

*Umeak: hauek Panamako plakak dira, Pascual-ena, birmaniarra, Rivera-ko plaka besteak beste.

*Arkaikoak: hauek Farallón-ego eta Kula-ko-a plakak dira.

*Beste batzuk: plaka Somaliarra, Sonda-koa, Amuriako Plaka eta Gorda-rena izan daitezke.

ZEINTZUK DIRA PLAKEN ARTEKO HIGIDURA MOTAK?

1.Plakak konbergenteak direnean bat bestearen azpian hondatzen da. Kasurik ezagunena da gure zeinen azpian Nazca-ko plaka hondatzen den plaka Hegoamerikarrean kokatzen dena. Fenomeno honek, ere subducción-a deituta, Txileko eta Peruko kostaldeei eragiten die lurrikara-kopuru handia zonak eraginez.

2.Plakak paraleloki mugitzen dira haien artean baina, kontrako zentzuetan, lurrikarak sortuz. Hau gertatzen da, Kalifornian, Estatu Batuan San Andrés-en Failan, lurrikara ugariko aretan. Esaten da plaka-mota honek transformazio-mugak dituztela.

3.Plakak urruntzen direnean dibergenteak deitzen zaie. Hau gertatzen da Iparramerikarra plakak eta Europarra urte bakoitzeko 2,5 zentimetroko abiadura batera banantzen direnekin . Banantzerakoan magmaz betetzen den espazioa gertatzen da. Hau gogortzen denean lekutik urruntzen da magma berriaz betetzen den zulo berria sortuz. Prozesuak jatorria ematen du hondo ozeanikoa sortzen duen sistemari. Zona hauetan intentsitate handiko lurrikararik ez da gertatu oraindik.

PLAKEN TEKTONIKOEN  ERTZ MOTAK:

        Plakek haien artean mugatzen dira hiru egoera-tipogatik:

        Bere egitura simetrikoak erakusten dute dortsalen topografia.

Muga dibergenteak: erdian ozeanikoan daude, era etenean eta dortsalen ardatzean zehar hedatzen dira. Dortsal hauen luzera  65 000 km-ekoa da Dortsalaren erdialdea rift-harana izena emandako ildo zabala da: bi failaren edo norabide-faila zonen arteko azaleko bloke gehiagoko depresioak eratutako elongazioa , mantutik magma igotzen den parean , jarduera bolkaniko motel eta etengabekoa eragiten du.

Muga konbergenteak: bi plaka aurkitzen diren tokian. Bi kasu oso desberdin daude:

Subducción-a: plaketako batek, Lurraren barnerantz, angelu txikia tolesten du, eta bestearen azpian sartzen da. Muga hobi ozeanikoan edo hobi abisalan dago eta zanga estuak dira. Bi aldaera daude, subducción-a jasotzen duen plaken litosferaren naturaren arabera: a) tipo kontinentaleko, gertatzen den Andes-etako Mendikateari dagokionez, Nazca-ko plakaren subducción-ean bezala; b) litosfera ozeanikoko, eraikin bolkanikoak arku uhartetarretan garatzen diren tokian. Hobi ozeanikoak eta markatzen dituzten mugak lerro-makurrak dira, zabaltasun handikoak, plano inklinatu bateko saila bezalako, azalarekiko subducción planokoak.

Talka: subducción-ak erraztutako bat-egiteak bi masa kontinentaleko hurbilketa eragiten duenean sortzen dira. Azkenean bi masek talka egiten dute, eta subduce-a urgaineratzen den plakako material kontinentalekin talka egitean orógeno bat sarotzen da, beste plakaren gainean igotzeko joera duena. Horrela mendikate handiagoak, Himalaia eta Alpeak bezalakoak sortu ziren.

Igurtzi-mugak: transformante-a izeneko faila baten bidezbanatutako bi plakak. Failek dortsalak interlehortzen dituzte eta ibilbide bihurgunetsua bere barneko egiturak zuzenak eskatu arren garatzea baimentzen diete. Topografikoki transformantes-a failak agertzen dira hondo ozeanikoko haran zuzen asimetriko estu bezala. Parte bat, faila bakoitzaren erdiarena soilik plaken arteko muga da. Bi muturrak plaka baten barruan botatzen dira.

NOLA DA PLAKEN TEKTONIKOEN EGITURA GEOLOGIKOA?

           XIX mendean Lurreko iragan urrunean arro sedimentario ugariak egon zirela ikusi zuten,   kontinenteen barnean ikusitakoarekin, prozesu ezezagunak deformatu zituztela eta mendikateak sortu zituztela: zerra paraleloak sar ditzaketen dimentsio itzeleko ondorengotza menditsuak.

XIX mendeaan beste aurkikunde bat egon zen: arro hauei geosinclina izena ematen zitzaien, eta orogénesis izena deformazio prozesura. Mendikate bateko dokumentazioa edo Ozeano Atlantikoarena, jarraitua ozeano guztiak elkartuz sare bat hedatzen zela erakutsi zutenaren.

Alfred Wegener masa kontinentalak mugimenduan zeudela eta gainkontinenteko zatituta zeudenei Pangea-k izena eman zien. Halako mugimenduek bere ertzetan metatutako sedimentu geosinclinalak deformatu eta mendikate berriak sortu zituzten.

Tektonikoaren teoriaren bidez,Lurraren barrurantz beroa askatzen zuten prozesuak zirela azaldu zuten:

1) Garrantzitsuena, lurreko mantuan existitzen diren  elementu erradioaktiboen  desintegrazioa da,: 40K (40 potasioa), 238U (238 uranioa), 235U (235 uranioa) eta 232 Th (232 torioa).

2) Lurrak bere genesian zehar erosi duen jatorrizko beroko hondarrak.

3) Grabitatearengatik sortzen den marruskadura, zentrorantz joaten diren elementu astunak, eta gorantz joaten diren elementu arinak. Hura egiterakoan, igurtziak beroa sortzen du.

4) Hozterakoan, nukleoak bere tamaina areagotzen du. Antzeko fenomenoa gertatzen da uraren hozteagatik, hura egiterakoan beroa askatzen du.

ADIBIDEAK:

Bi plaka tektonikoak elkartzen direnean edo elkarrekin talka egiten dutenean zenbait erreakzioak gertatzen dira; hain zuzen ere, sumendiak, lurrikarak… Orain honetako batzuk azalduko ditut:

Bolkanismoa: bolkanismo aktibo gehienak, muga dibergenteetan, dortsalen ardatzean sortzen da. Itsaspekoa izateko eta tipo fluidalekoa, oso oharkabeko pasatzen da. Atzean hobien aldameneko eskualdeak plakako aldeagatik kokatzen dira ez subduce-a.

Sismikotasuna: Intraplakan lurrikara batzuk gertatzen dira, eskualde zentraletan eta gehienetan plaken haustura egonkorretan, baina gehiengo neurrigabea plaka-ertzetan sortzen dira. Klimako eta historiako zirkunstantziek eragin dute munduko populazio batzuei oso eskualde kontinental sismikoetan egotea, orogenéticos-a gerrikoak osatzen dutenak, muga konbergenteen ondoan. Lurrikara garrantzitsu batzuk, 1906an San Franciscokon gertatutako  bezalako, igurtzi-mugetan sortu zena. Transformante failek plaken arteko muga bezala jokatzen duten tokian, dortsalen lurrikara garrantzitsuak gertatzen dira.

Ozeanoen hedapena: Ozeanoetan dauden mendikate zabalak edo plaka ozeanikoen ertzak dortsalak osatzen dituzte. Rift izeneko dortsalaren zentroan , 2000km-ko sakontasuna izan dezakeen pitzadura bat dago. Atenosfera-ko erretako haitzak etengabe igotzen dira rift-agatik, azal berriak eratuz eta lurzoru ozeanikoaren hedapena eraginez.

BULKANISMOA:

SUSMIKOTASUNA:

OZEANOEN HEDAPENA: